Cloud als voorwaarde voor de digitale transformatie

Inleiding

Cloud computing, de een ziet het als een uitgelezen kans om te innoveren, de ander ziet het als een bedreiging voor de organisatie. Of je nu voorstander of criticus bent, cloud computing vormt de basis voor vele toepassingen die we vandaag de dag gebruiken en heeft zonder twijfel bijgedragen aan ontwikkelingen op tal van terreinen. Een digitale transformatie zonder inzet van cloudtechnologie is dan ook uitzonderlijk geworden. Vooral greenfield- of volledig nieuw te ontwikkelen digitale diensten lenen zich vaak goed voor de inzet van cloudtechnologie.

Het symbool voor cloud computing is een wolk. De wolk werd oorspronkelijk gebruikt als symbool voor het weglaten van details in netwerkschema’s. Deze details hebben betrekking op technologie die zelf de meest efficiënte route bepaalt voor het versturen van datapakketten. Doordat in de jaren erna het symbool veelvuldig werd gebruikt tijdens het visualiseren van dergelijke concepten, is het uitgegroeid tot een van de meest gebruikte symbolen in de informatietechnologie.

Vandaag de dag staat de wolk symbool voor alles wat met de cloud te maken heeft. De wolk symboliseert een verscheidenheid aan op informatietechnologie gebaseerde diensten die op afstand via het internet worden aangeboden. Ook hierbij geldt nog steeds dat details achterwege worden gelaten aangezien de technologie (en de leverancier daarvan) in hoge mate bepaalt hoe opslag, transport van gegevens en uitvoering van bijvoorbeeld algoritmes of functies het meest efficiënt kunnen plaatsvinden. Mensen geven nog slechts de kaders mee waarbinnen de technologie zich dient te manifesteren.

De cloud is de afgelopen vijftien jaar uitgegroeid tot een volwassen technologie. In lijn met een van de eerste cloud-computingdefinities, van professor Ramnath Chellapa van de Emory University en de University of South California, namelijk ‘het computerparadigma waarbij de grenzen van computers worden bepaald door economische redenen in plaats van alleen technische limieten’ ([Chel02]), zijn we volledig gewend geraakt aan pay-per-usemodellen en nagenoeg onbeperkte schaalbaarheid van servercapaciteit. Organisaties die nog geen gebruik maken van cloudtechnologie, behoren inmiddels tot een uitzonderlijke groep. Het is dan ook nu dat een volgende golf van adoptie aanstaande is.

Voordat we ingaan op de trends met betrekking tot de cloud, is het goed een eenduidige definitie te hanteren van het begrip cloud. Het National Institute of Standards and Technology (NIST) definieert cloud computing als volgt ([Mell11]):

Een architectuur die eenvoudig on-demand toegang geeft aan een pool van gedeelde en configureerbare computing resources. Deze middelen kunnen snel beschikbaar worden gemaakt en worden vrijgegeven met een minimale managementinspanning of interactie van de provider. Daarbij zijn vijf kenmerken belangrijk:

• on-demand diensten;
• elasticiteit die snel op- en afgeschaald kan worden;
• afgemeten dienstverlening die wordt afgerekend op gebruik en verbruik (in plaats van bezit);
• breed beschikbare netwerktoegang;
• gedeelde resources.

Zes belangrijke trends die vragen om de inzet van cloud computing

1. Disruptie: de COVID-19-pandemie

Als de COVID-19-pandemie ons één ding geleerd heeft, is het wel dat we de toekomst niet kunnen voorspellen. Terugkijkend heeft er door de pandemie een ongekende verandering plaatsgevonden. Zo is binnen de gehele zakelijke wereld, mede door overheidsbeleid, thuiswerken de de facto standaard geworden. Of het daarnaast nu gaat om werken, leren, winkelen of bewegen, nagenoeg al onze zo vertrouwde fysieke activiteiten kennen inmiddels een digitale variant. Veel van deze ontwikkelde diensten, waarvan waarschijnlijk die voor het thuiswerken het meest in het oog springt, vertrouwen op de on-demand beschikbaarheid van resources, schaalbaarheid van cloudplatformen en brede (internet)netwerktoegang. De verwachting is dat na de pandemie menigeen in oude gewoontes zal vervallen, maar wel met behoud van de voordelen die digitale diensten bieden. Daarmee zal de inzet van cloudtechnologie ook na de pandemie minimaal gelijk blijven. Om ook na de pandemie de concurrentie voor te blijven is het voor iedere organisatie van belang de focus te houden op de digitale agenda en onderliggend op de inzet van cloudtechnologie.

2. Digitalisering, innovatie & cost control

Belangrijke vragen die vijf jaar geleden vaak gesteld werden met betrekking tot de cloud, hadden te maken met (1) veiligheid, (2) betrouwbaarheid en (3) kosten. Vandaag de dag worden de veiligheid en betrouwbaarheid van de grote cloudproviders en -platformen juist als voorwaarde gezien om invulling te geven aan deze thema’s (zie voor veiligheid en betrouwbaarheid ook de volgende trends).

Kosten zijn uiteraard altijd een belangrijke (business) driver, maar tegenwoordig meer een ‘dissatisfier’ dan een ‘satisfier’. De focus is nu veel meer komen te liggen op wat de cloud kan betekenen in de versnelling van de digitalisering en innovatie, in plaats van dat die enkel erop gericht is dat de basis in orde is. Doorontwikkelingen op het gebied van Software-as-a-Service, containertechnologie, serverless computing en tal van andere clouddiensten spelen dan ook in toenemende mate een rol in beweegredenen om de cloud in te zetten.

Waar de cloud bij één-op-één vervanging in zekere zin een beperkt voordeel oplevert, zijn de voordelen in het geval van ‘intelligent’ transformeren veelal wel aanwezig. Met intelligent transformeren doelen we op het migreren van applicaties aan de hand van het 6R-model van Amazon ([Orba16]).

Een dempend effect op de financiële voordelen van de cloud is vaak te relateren aan het sneller en meer inzetten van clouddiensten of simpelweg het feit dat er meer wordt afgenomen dan strikt noodzakelijk. ‘Bezint eer ge begint’ is dan ook hier het advies. De cloud is geen haarlemmerolie, maar een hulpmiddel. Dat betekent dat behalve naar maximalisatie van cloudoplossingen ook scherp gekeken moet blijven worden naar optimalisatie van de consumptie. Het gaat daarbij onder andere om (tijdig en actief) afschalen, de verschillende kostencomponenten in ogenschouw nemen en de inrichting van clouddiensten en bijbehorende licenties of overeenkomsten afstemmen op het gebruik. ‘Cost control’ is in dezen een trend die organisaties steeds hoger op de agenda gaan zetten. Niet alleen vanuit bedrijfseconomisch perspectief voor de totale onderneming, maar ook om de gebruiker direct en transparant te laten betalen voor de diensten die hij of zij afneemt.

Een andere dimensie is het goed laten aansluiten van technologie op onder andere applicatieontwikkelprocessen. Het merendeel van grote organisaties heeft agile werken doorgevoerd. De werkwijze, afkomstig uit de IT-sector, verlangt ondersteunende technologie om ontwikkelprocessen efficiënt te laten verlopen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om issue tracking, test automation en Continuous Integration & Continuous Deployment. Cloudomgevingen beschikken over deze tools, die dan al voor een groot deel zijn geconfigureerd en geautomatiseerd. Als je cloudtechnologie inzet, zijn de middelen benodigd voor testen en innovatie onbeperkt. Tegelijk betekent een ontwikkelproces veelal een fluctuerend gebruik van resources. Daardoor lenen dergelijke inrichtingen zich goed voor de cloud en kunnen de kosten ten opzichte van traditionele IT-omgevingen verder worden geoptimaliseerd.

3. Sterke toename van cybercrime

Ransomware, DDoS, virussen, worms, cryptoware et cetera, helaas heeft iedereen wel eens van deze termen gehoord en misschien hebt u er ook wel direct mee te maken gehad. Waren het vroeger nog de hackers op zolderkamers die er een spel van maakten om een systeem te hacken, tegenwoordig is het hacken van computersystemen en het buit maken van belangrijke, privacy- en bedrijfsgevoelige informatie een georganiseerde, goed verdienende business. Cijfers wijzen erop dat ransomwareaanvallen elke paar seconden plaatsvinden, dat er circa 350.000 malware samples per dag worden geregistreerd ([AV-TE21]) en dat er in 2021 naar verwachting 50 procent meer DDoS-aanvallen zullen plaatsvinden dan in 2020.

Organisaties hebben de kennis, het geld en de resources niet meer om zich daar voldoende tegen te wapenen. Naast de risico’s van onbeschikbaarheid en omzet- en dataverlies is er ook het risico van een forse boete van de Autoriteit Persoonsgegevens en (vaak zeer moeilijk te herstellen) imagoschade. Verschillende cloudplatformen bieden diensten en technologie aan waarmee organisaties zich (veel) beter continu kunnen wapenen tegen de bedreigingen van buitenaf. Het gaat dan bijvoorbeeld om DDoS-bescherming, DNS-voorzieningen en Security Operations Center-activiteiten.

Door deze bescherming op grote schaal te bieden weten cloudplatformen met de verdiensten een krachtige technologie te ontwikkelen om kwaadwillenden steeds een stapje voor te blijven. Dat wil niet zeggen dat deze technologie en platformen volledig onkwetsbaar zijn, maar wel dat ze veel sneller en beter in staat zijn bedreigingen te detecteren en af te wenden en eventuele zwakke plekken snel te verbeteren. Een duidelijke trendbreuk met een aantal jaren geleden is dan ook dat veel organisaties kiezen voor de cloud als een veel veiliger platform dan hun eigen, vaak verouderde en kwetsbare IT-omgevingen.

4. Verder beperken van systeemoverhead middels serverless computing en daarmee optimaliseren van rekenkracht en (eigen IT-)footprint

Virtualisatie van operatingsystemen en containerisatie hebben reeds sterk bijgedragen aan het optimaal benutten van computercapaciteit. De volgende stap in het verder beperken van systeemoverhead is serverless computing. ‘serverless’ betekent concreet dat niet meer gebruik wordt gemaakt van een systeem, maar dat een taak of functie direct ter afhandeling wordt aangeboden aan een cloudplatform.

Het verminderen van deze systeemoverhead middels serverless computing kan allereerst bijdragen aan het verminderen van kosten, door niet onnodig computerresources te gebruiken en daarmee de IT-footprint verder te optimaliseren. Serverless computing heeft daarnaast als voordeel dat men veelal direct kan profiteren van de laatste ontwikkelingen en dat deze kunnen bijdragen aan het verder versnellen van de digitale transformatie.

Tevens betekent het gebruik van serverless computing normaliter dat legacy tot het verleden behoort. Achtergebleven is veelal geen optie. Eerdere versies van de serverless diensten zijn beperkt beschikbaar of worden beperkt ondersteund. Wel dienen door de continue veranderingen deze diensten continu gevalideerd te worden op werking en verwachting. Over het algemeen zijn daar goede tools en technieken voor beschikbaar. Ook betekent het dat processen en beheer anders dienen te worden vormgegeven en, zeker niet onbelangrijk, dat talent met de juiste kennis en mindset moet worden aangetrokken.

Serverless computing betekent veelal ook dat men gebruik gaat maken van het ‘as-a-code’-principe. Met ‘as-a-code’ wordt bedoeld dat we niet meer spreken over een product of dienst, maar enkel over programmeercode. Doordat de programmeercode op een platform wordt ‘gedeployd’, ontstaat de dienst of het product.

Clouddiensten zijn altijd via het internet beschikbaar, dit geldt daarmee ook voor serverless computing. Als tevens gebruik wordt gemaakt van het as-a-code-principe, is migratie naar een andere cloudprovider veelal slechts een zaak van data migreren, configureren en opnieuw deployen.

Serverless computing draagt in ieder geval bij aan het optimaal inzetten van resources en daarmee optimaliseren van de IT-footprint. Indirect draagt dit daarmee ook een steentje bij aan het verder ‘vergroenen’ van automatisering en daarmee tevens de duurzaamheidsdoelstellingen van de organisatie.

5. Groei van edge computing in combinatie met cloud(data)diensten

Gedreven door de verdere uitrol van snelle 5G-verbindingen en het steeds goedkoper worden van allerlei typen sensoren, wordt de wereld om ons heen steeds meer ‘sensorized’ en daarmee (naar verwachting) ook ‘slimmer’. Het verzamelen en verwerken van (soms enorme hoeveelheden) data uit verschillende sensoren vindt, al naar gelang het type data, plaats daar waar de data worden geproduceerd (‘the edge’). De data worden daar tijdelijk opgeslagen of worden, al dan niet in gecondenseerde vorm, opgeslagen voor verdere verwerking in de cloud. De combinatie van snelle verbindingen, directe verwerking en latere geavanceerde analyses biedt mogelijkheden voor nieuwe verdienmodellen op basis van andere inzichten. Hier geldt het adagium ‘meten is weten’.

De geavanceerde analyses vinden plaats in de cloud en maken gebruik van reeds bestaande infrastructuur, grote rekenkracht en opslagcapaciteit. Waar vroeger het ‘number crunchen’ en het verkrijgen van waarde uit data alleen haalbaar waren voor grote enterprises met diepe zakken, zien we nu dat de cloudproviders de technologie van analyse, machine learning en AI (bijna) out-of-the-box aanbieden. Dit biedt ook de mogelijkheid zaken uit te proberen, zonder direct forse bedragen te investeren.

6. Minder afhankelijk willen worden van één leverancier en benutten van innovatie op meerdere (SaaS-)platformen

Organisaties die hun IT hebben uitbesteed bij een of meer serviceproviders, kennen allemaal het verschijnsel van de IT-transitie. De IT (of vaak de IT-infrastructuur) verhuist (al dan niet gedwongen / wettelijk bepaald) naar een andere serviceprovider. Vaak zijn deze trajecten lang, arbeidsintensief en duur en leveren ze niet meer op dan dezelfde dienst geleverd door een andere partij. Uiteraard is dit een sterke versimpeling van de werkelijkheid, maar in essentie is dat wat er gebeurt. Er zit weinig meerwaarde in een transitie en de focus ligt veelal meer op het (weer) werkend krijgen van de IT-omgeving dan op innovatie en het creëren van waarde. Cloudplatformen kunnen daarin verandering brengen. De infrastructuur, de data en de systemen die op het cloudplatform draaien, kunnen namelijk vrij eenvoudig naar een andere serviceprovider worden overgezet. Theoretisch is het verkrijgen van toegang voor de een en het afsluiten daarvan voor de ander voldoende voor een transitie. Wel dient daarbij rekening te worden gehouden met het verplaatsen van grote hoeveelheden data. Cloudproviders rekenen veelal kosten voor uitgaande datastromen. Ondanks de ermee gemoeide kosten biedt dit naast flexibiliteit in de keuze voor de leverancier, ook de mogelijkheid meerdere leveranciers te kiezen die het beste zijn op hun gebied en dus de meeste waarde kunnen toevoegen.

Dit geldt in steeds sterkere mate ook voor Software-as-a-Service-oplossingen. Als de ene SaaS-oplossing niet meer voldoet, is het tegenwoordig steeds eenvoudiger over te schakelen naar een andere SaaS-oplossing. Er zijn inmiddels legio organisaties die alleen nog SaaS-oplossingen inkopen en zich enkel focussen op de integratie van de verschillende oplossingen. Komt er een andere, betere oplossing, dan stoten ze de ene variant af en integreren de andere. Uiteraard is de praktijk weerbarstiger en zitten veel organisaties nog met een erfenis en technische schuld uit het verleden, maar als principe en gedachtegang zien we deze trend steeds meer gangbaar worden.

Uiteindelijk leidt dit tot een hybride landschap met daarin (een of meer) cloudplatformen, een beperkte eigen on-premise omgeving en verschillende SaaS-oplossingen. Een dergelijk landschap vereist een goede regieorganisatie, andere competenties in de organisatie, cloudonafhankelijke monitoring en een ander organisatiemodel om het geheel goed te beheersen. Ook leidt het tot de noodzaak voor inzet van andere tools en controls ten behoeve van compliance en het verkrijgen van assurance.

Conclusie

Cloud als technologieplatform en als IT-leveringsmodel wordt meer en meer de de facto standaard. Er is, onzes inziens, geen goede en snelle digitale verandering mogelijk zonder de inzet van cloudtechnologie en cloudplatformen. Gezien de snelheid van de ontwikkelingen van nieuwe diensten en innovaties is het verstandig die in te zetten als basiscomponent en daarop nieuwe, bedrijfsspecifieke diensten te ontwikkelen. Kosten, veiligheid en continuïteit en compliance zijn daarbij uiteraard een basisvoorwaarde, maar laat u vooral leiden door bedrijfswaarde en innovatie. Dan verdienen cloudtransformaties zich ook sneller terug en wordt de cloud een onderdeel van de bedrijfsstrategie en voorkomt dat u achteropraakt in de steeds sneller en verder digitaliserende wereld.