Inleiding

Social media hebben een niet meer te weg te denken rol in de hedendaagse wereld. Wereldwijd zijn miljoenen gebruikers actief op social-mediawebsites als Facebook, YouTube, Twitter, Google+, Pinterest en Instagram en dit aantal neemt in hoog tempo toe. Social media geven de gebruikers de mogelijkheid zichzelf te profileren, een netwerk op te bouwen, informatie te delen en te communiceren binnen het opgebouwde netwerk.

Social software wordt in het bedrijfsleven gebruikt als verzamelterm voor bovengenoemde social media en omvat ook software als wiki’s, blogs en instant messaging services. Lang niet alle typen social software worden in organisaties zinvol geacht. Hoewel aan het gebruik van social software altijd risico’s kleven, komen er steeds meer voorbeelden uit de zakelijke wereld dat social software met de juiste implementatie en strategie zinvol kan worden ingezet. Organisaties als verschillende retailers en luchtvaartmaatschappijen hebben de voordelen al ervaren. Hoe social software zinvol kan worden ingezet, wordt geïllustreerd aan de hand van een ERP-implementatietraject.

Social software

Uit recent internationaal onderzoek van Forrester ([Kopl11]) blijkt dat organisaties steeds meer de mens centraal stellen bij het definiëren van strategische doelen. Hoewel het gebruik van social software over het algemeen wordt geïnitieerd vanuit de IT-afdeling, wordt ook het C-level management zich steeds meer bewust van de potentiële voordelen. Drie ontwikkelingen spelen hierbij een belangrijke rol:

• Verbintenis: de noodzaak om menselijke relaties op te bouwen en te onderhouden. Door ‘het nieuwe werken’ werken medewerkers steeds vaker geografisch verspreid. Naast geografische verbinding is ook interdisciplinaire verbinding, bijvoorbeeld tussen functionele kennisgroepen, van belang.
• Vastlegging: de wens om kennis op een efficiënte manier vast te leggen om deze effectief toe te kunnen passen. Er komt steeds meer informatie (digitaal) beschikbaar en organisaties zoeken naar mogelijkheden om hier effectief gebruik van te kunnen maken.
• Verwachting: de toenemende eisen en wensen die werknemers stellen ten aanzien van het dagelijks gebruik van informatiesystemen. Het beschikbaar hebben van informatie en de mogelijkheid tot interactie hieromtrent is bewust en onbewust een belangrijke driver achter innovatie en gebruikersacceptatie geworden. Dit komt mede doordat de huidige samenleving doordrenkt is met social software ([Brzo09]).

Hoewel dit algemene ontwikkelingen zijn, zijn zij ook toe te passen bij implementaties van nieuwe informatiesystemen, zoals een ERP-systeem. Bij een implementatieproject zijn doorgaans mensen van verschillende afdelingen en disciplines betrokken. Ook wordt een grote hoeveelheid informatie gegenereerd in verschillende stadia van het ontwikkelproces. Organisaties zijn gebaat bij efficiënte communicatie en beschikbaarheid van documentatie, omdat deze aspecten de doorlooptijd, kwaliteit en acceptatiegraad positief kunnen beïnvloeden. Social software, waaronder bijvoorbeeld corporate blogs en wiki’s, leent zich bijzonder goed voor efficiënte communicatie en het beschikbaar stellen van relevante informatie.

Corporate blogs

Een weblog, beter bekend als blog, is een medium waarop informatie in omgekeerd chronologische volgorde wordt aangeboden. Blogs worden zowel extern (via een website) als intern (via het intranet) aangeboden en worden gebruikt om informatie te publiceren. Door middel van een eenvoudige tekstverwerker kan een gebruiker een tekst opstellen (een ‘log entry’) om deze daarna te publiceren richting een specifieke groep gebruikers.

Een blog kenmerkt zich door zijn laagdrempeligheid, de gemakkelijke wijze van verspreiding van informatie en centrale registratie van op- en aanmerkingen. Hoewel blogs de mogelijkheid bieden tot interactie, wordt een blog toch meer als een zend-medium gezien.

Corporate blogs kunnen voor verschillende doeleinden ingezet worden, bijvoorbeeld als algemeen communicatiemedium of om een gemeenschappelijk gevoel te creëren (het ‘wij’-gevoel). Een corporate blog kent echter meer praktische toepassingen, zoals het delen en publiceren van informatie, het oplossen van problemen en het geven en ontvangen van feedback. Zonder informatie te ‘pushen’ kan toch een breed, doch specifiek publiek bereikt worden.

Corporate wiki’s

Een wiki biedt gebruikers de mogelijkheid samen te werken door middel van een website. De kracht van de wiki is dat iedereen die hier bevoegd toe is informatie kan toevoegen, wijzigen en verwijderen. Het leggen van verbanden tussen pagina’s is hierbij mogelijk. Informatie wordt op een centrale locatie opgeslagen en er is altijd één actuele versie van de informatie beschikbaar. De wiki kan worden gezien als een door de gebruikers gegenereerde, groeiende kennisbank met alleen kennis die interessant en nuttig is voor de specifieke gebruikersgroep.

Corporate wiki’s verschillen in doel en gebruik niet van reguliere wiki’s. Een voordeel van het gebruik van wiki’s in vergelijking met bijvoorbeeld e-mail is dat er altijd slechts één versie van de informatie in omloop is (figuur 1). Wijzigingen worden inzichtelijk bijgehouden in een logbestand waardoor altijd de meest actuele versie beschikbaar is, maar indien nodig een oudere versie kan worden teruggezet.

Figuur 1. Het gebruik van wiki (onder) versus e-mail (boven).

De betrouwbaarheid van de informatie op een wiki groeit met het aantal actieve gebruikers. Doordat de gebruikers zelf informatie kunnen aanpassen vanuit hun expertisegebied, wordt een zelfreinigend vermogen bewerkstelligd. Daarnaast kan de kwaliteit van de informatie extra worden gewaarborgd door het opstellen van kwaliteitsrichtlijnen en het inrichten van een beheerteam dat de inhoud van de wiki staaft aan de kwaliteitsrichtlijnen.

Samengevat lijken de inherente eigenschappen van zowel blogs als wiki’s goed aan te sluiten bij de eerdergenoemde ontwikkelingen: het verbinden van mens en discipline en het vastleggen en hergebruiken van informatie. Ook aan de derde ontwikkeling, verwachting, wordt automatisch gehoor gegeven daar de gebruiker, in niet-zakelijke context, al in aanraking komt met blogs en wiki’s en daar nu ook in zakelijke context actief mee bezig kan zijn.

ERP-implementatietrajecten en social software

De sociale dynamiek gecreëerd door de verschillende mediavarianten kent in toenemende mate zijn neerslag in organisaties ([Maan12]). Enerzijds komt deze dynamiek gelegen, omdat zij communicatie, kennisdeling en innovatie stimuleert. Anderzijds betekent dit continue afstemming van de huidige processen en technologieën aan de wensen van de gebruikers.

Een besluit tot het herinrichten van een proces in het kader van efficiëntie, in dit voorbeeld het besluit tot het ontwerpen en implementeren van een nieuw ERP-pakket, wordt in de sterker concurrerende markten met krappere budgetten steeds vaker genomen. Veelal leiden dergelijke pogingen om de efficiëntie te verhogen tot het tegenovergestelde. Een belangrijke oorzaak is te vinden in onvoldoende aandacht voor de mensfactor. De mensen zijn uiteindelijk de bronnen die het werk dienen te verrichten, dus zijn zij ook onderdeel van het ontwerpproces.

Figuur 2. Aandachtsgebieden rond een ERP-implementatie.

Gebruikersacceptatie is een succesfactor voor het behalen van efficiëntieverbeteringen. Door tijdens de verschillende projectfasen aandacht te besteden aan de mens, kan de gebruikersacceptatie worden verhoogd.

Het traject

Figuur 3 illustreert een generiek en traditioneel ERP-implementatietraject, aangevuld met projectfasen waarin gebruik kan worden gemaakt van social software als wiki’s en blogs. Social software heeft met name een toegevoegde waarde in de ontwerpfase en de testfase.

Ontwerpfase

Bij aanvang van de ontwerpfase wordt een programma van eisen opgesteld voor het te ontwikkelen informatiesysteem om vervolgens een ontwerp te kunnen maken. In deze fase zijn minimaal drie partijen betrokken: een functioneel projectteam, een technisch projectteam en een groep vertegenwoordigers vanuit de business. Het zal organisaties die een dergelijk traject hebben doorlopen bekend voorkomen dat communicatie tussen de verschillende groepen in deze fase een struikelblok is, waardoor ontwerpproblemen relatief laat in het proces (en soms pas na het afsluiten van de ontwerpfase) aan het licht komen. Problemen met de kwaliteit van het ontwerp blijken een belangrijke oorzaak van budget- en tijdsoverschrijdingen in projecten. Het in een vroeg stadium identificeren en oplossen van afwijkingen van de requirements en het ontwerp zijn daarom bijzonder wenselijk.

Door in de ontwerpfase gebruik te maken van een wiki kan de communicatie tussen betrokkenen worden gestimuleerd, waardoor de hierboven genoemde afwijkingen eerder kunnen worden geïdentificeerd. Een wiki heeft als kenmerk dat het één centrale opslaglocatie is. Dit heeft als voordeel dat slechts één medium wordt gebruikt door alle betrokken teams en daarmee de communicatie op één plek is terug te vinden en te volgen. De groep vertegenwoordigers vanuit de business voelt zich hierdoor onderdeel van het proces, doordat zij toegang hebben tot de projectinformatie vanuit de andere teams. Het gevoel van betrokkenheid bij de groep testgebruikers bevordert de gebruikersacceptatie, omdat deze groep vroeg in het traject het proces kan volgen en hierop kan reageren. Het probleem van interactie tussen teams, versiebeheer van documenten en centraal ontsluiten van informatie kan door het gebruik van een wiki in deze fase worden opgelost.

Functionele en technische testfase

Een ontwikkeltraject kent meerdere testfasen, waarin de technische en functionele realisatie onder de loep worden genomen. Op basis van de testresultaten worden bijvoorbeeld aanpassingen in de programmatuur gemaakt of zelfs de functionele eisen of het ontwerp aangescherpt. Dit geeft de testfase een kenmerkend iteratief karakter. Dit iteratieve karakter benadrukt het belang van goede communicatie tussen de businessvertegenwoordigers, het functioneel projectteam en het technisch projectteam.

In de testfase gelden voornoemde voordelen van een wiki weer en kan het gebruik van een wiki de interdisciplinaire communicatie bevorderen. De testfase staat in het teken van het vastleggen van verwachte versus gerealiseerde functionaliteit. In deze fase komt de document- en versiebeheerfunctionaliteit die een wiki biedt goed van pas. Zij stelt de gebruikers in staat gezamenlijk te werken aan een project zonder doublures, versieconflicten of verloren informatie. Naast deze voordelen heeft de structuur van de wiki als voordeel (boven een platte filestructuur) dat verbanden tussen bijvoorbeeld functionaliteit en testresultaten gemakkelijk zijn te leggen, door middel van het koppelen van de pagina’s.

Trainings- en acceptatietestfase

Voordat het ERP-systeem kan worden uitgerold, komen acceptatietesten aan de orde en zullen eindgebruikers geïnformeerd en getraind worden. Dit houdt in dat ook in deze fase van de groep vertegenwoordigers vanuit de business een stevige betrokkenheid wordt verwacht.

Bij het acceptatietesten wordt doorgaans een log bijgehouden, waarin potentiële aanpassingen worden geïnventariseerd. De betrokkenen kunnen aan de hand van dit log evalueren of wijzigingen in het systeem dienen te worden doorgevoerd.

De mogelijkheid die een wiki biedt om een grote hoeveelheid informatie te integreren en consolideren op een centrale locatie, biedt uitkomst voor alle projectteams. Een bijkomend voordeel is dat het change log automatisch wordt bijgehouden door de wikisoftware. Wijzigingen blijven hierdoor lang na de implementatie traceerbaar, zonder terug te hoeven grijpen naar forse dossiers of e-mailarchieven.

Het gebruik van wiki’s tijdens de trainingsfase levert ook na de training nog voordelen op. Er kan een handleiding worden opgesteld, die door het interactieve karakter van de wiki door de eindgebruikers kan worden aangevuld met praktische tips of workarounds. Trainers kunnen via de wiki reageren op vragen, maar ook andere gebruikers zijn hiertoe in staat.

Go-live-fase

Een go-live van een ERP-implementatie vindt zelden ineens plaats. De veranderingen worden in de meeste gevallen gefaseerd doorgevoerd over afdelingen of geografische locaties. Het gebruik van een blog als aankondigingsmedium kan in deze situatie voordeel bieden voor zowel de boodschapper als de ontvanger. De boodschapper heeft namelijk een medium tot zijn/haar beschikking waar te allen tijde interessante informatie omtrent de go-live kan worden gedeeld. Niet langer hoeft een afdelingsspecifieke nieuwsbrief gericht aan een groep gebruikers te worden uitgestuurd. De gebruiker kan op zijn beurt de informatie ophalen als die behoefte bestaat zonder ongevraagde e-mail gepusht te krijgen.

Een ander voordeel waardoor de gebruikersbetrokkenheid en de gebruikersacceptatie kunnen worden vergroot, is dat gebruikers op een eenvoudige manier vragen kunnen stellen over de go-live. De vragen en antwoorden zijn inzichtelijk en vindbaar voor collega’s. Deze laagdrempelige manier van contact leggen kan voorkomen dat issues door informele communicatiekanalen (de wandelgang) een eigen leven gaan leiden.

Gebruikers blijken een virtuele band op te bouwen met de auteur van een blog, wat een positieve bijdrage kan leveren aan de mate waarin gebruikers gemotiveerd zijn om de nieuwe werkwijze te accepteren. Ondanks het gebruik van blogs tijdens de go-live-fase blijft face-to-face-contact met een sponsor uit het managementteam belangrijk om een gevoel van noodzaak te creëren en de aandacht te vestigen op de implementatie.

Optimalisatiefase

Ook na de implementatie speelt communicatie een belangrijke rol, bijvoorbeeld bij grote functionele of prestatieverhogende wijzigingen. In deze fase zijn de verscheidene teams in de meeste gevallen al ontbonden en is de (ingehuurde) implementatiepartner, verantwoordelijk voor de technische implementatie, reeds vertrokken.

Projectinformatie is tijdens het project centraal en gestructureerd gearchiveerd op de wiki en is hierdoor gemakkelijk toegankelijk op het moment dat hier behoefte aan is. De afwezigheid van het projectteam hoeft hier dus niet tot inefficiënties te leiden.

Wiki’s bieden de mogelijkheid rechten toe te kennen aan gebruikers. Dit beperkt de kans dat informatie ongemerkt in verkeerde handen komt en zal de integriteit van de data ten goede komen doordat informatie niet anoniem aangepast kan worden.

Belangrijk is dat een organisatie vooraf richtlijnen opstelt omtrent het gebruik en de beveiliging van social software en hierbij zorgvuldig een balans zoekt tussen veiligheid en flexibiliteit.

Figuur 3. Wiki’s en blogs toegepast op een ERP-implementatie.

Conclusie

Reeds vele jaren voeren organisaties grootschalige ERP-implementatieprojecten en andere verandertrajecten uit. Uit onderzoek blijkt dat deze projecten veelal gepaard gaan met forse overschrijdingen van oplevertijden en budgetten. Hoewel in deze trajecten veel aandacht wordt besteed aan veranderingen in het proces en de techniek, blijven veranderingen op het menselijk vlak nog vaak onderbelicht. Door op het juiste moment gebruik te maken van de juiste social software, kan het menselijke aspect beter worden geadresseerd.

De toepassing van social software wordt door organisaties nog niet altijd als een zinvolle bezigheid beschouwd. Veel eigenschappen van social software komen echter overeen met de algemene wens om de gebruiker beter te betrekken gedurende veranderprocessen en op die manier de gebruikersacceptatie van de verandering te vergroten. Verschillende organisaties in uiteenlopende sectoren hebben inmiddels de eerste stappen gezet en ervaren de voordelen van het toepassen van social software op het juiste moment tijdens veranderprojecten.

Teneinde social media effectief in te zetten zal aan een aantal randvoorwaarden moeten worden voldaan. De organisatie dient open te staan voor deze ‘nieuwe’ manier van communiceren en moet een veilige omgeving creëren waarin gebruikers actief en verantwoord kunnen participeren. Dit houdt in dat een aantal spel- en gedragsregels voor het gebruik van social software moet worden gedefinieerd, waarbij een balans moet worden gevonden tussen het vrijlaten van gebruikers en het voldoen aan een basisbeveiligingsniveau.